Vanaf wanneer is een kind religieus gezien verplicht mee te doen met het vasten in de maand Ramadan? Hierbij als aandachtspunt dat veel ouders zich beroepen op de ontwikkeling van schaamhaar bij hun kind of menstruatie/zaadlozing en dat er over het criterium van schaamhaarontwikkeling regelmatig onduidelijkheid is.
Het vasten van de Ramadan is verplicht voor iedere geslachtsrijpe, redelijke (niet-krankzinnige) moslim die in staat is om te vasten. Zodra één of meerdere onderstaande kenmerken zich voordoen bij de moslim, wordt hij geslachtsrijp geacht en is daarmee verplicht om te vasten:
- Het krijgen van een natte droom.
- De groei van schaamhaar. Het moet hierbij niet gaan om donshaar, maar daadwerkelijk schaamhaar.
- Het menstrueren, in geval van de vrouw.
- Het bereiken van de vijftienjarige leeftijd (volgens de Hanbalie en Shaafi’ie wetscholen) of achttienjarige leeftijd (volgens de Maalikie en Hanafie wetscholen) als de eerdergenoemde kenmerken niet aanwezig zijn.
Schaamhaar; Gaat het hierbij om de vorming van donsharen (vellushaar) of de stuggere schaamhaarontwikkeling in de puberteit? En wanneer is dit zodanig dat vasten ‘verplicht’ wordt? Gaat de religieuze plicht in op het moment dat er sprake is van een “paar” stuggere haren of moet de gehele schaamhaarontwikkeling compleet zijn? Kunt u in de beantwoording van de vragen meenemen dat schaamhaarontwikkeling een proces van jaren is en de vorming van de dikkere, stuggere schaamharen geleidelijk verloopt.
De geleerden, waaronder Ibnoe Qoedamah, hebben aangegeven dat het hierbij moet gaan om duidelijke vorming van schaamhaar, waarbij het haar slechts verwijderd kan worden door dit te scheren, epileren of iets dergelijks. Slechts de aanwezigheid van (een aantal) donsharen is dus niet voldoende. Hetzelfde geldt voor de groei van snor-, baard- en okselharen. Ook dit zijn geen tekenen voor iemands (religieuze) volwassenheid.
Menstruatie; Meisjes menstrueren op steeds jongere leeftijd, waar in 1860 een meisje gemiddeld op 18-jarige leeftijd menstrueerde en in 1955 op veertienjarige leeftijd is 9-10-11 jaar geen uitzondering meer in deze tijd. Hoe gaan we islamitisch gezien om met deze biologische veranderingen? Kunt u in de beantwoording meenemen dat er meisjes zijn die wel menstrueren, maar fysiek niet altijd in staat zijn om lange periodes te vasten (met name niet in de langere dagen). En kunt u ook in de beantwoording de geestelijke/emotionele rijping op deze leeftijd meenemen? Hoe wordt hier theologisch gezien naar gekeken in relatie tot de ‘verplichting’ te vasten?
De maatstaf die religieus gehanteerd wordt is de verschijning van menstruatiebloed, ongeacht de leeftijd van het meisje. Zodra zij dus begint te menstrueren, wordt ze religieus verplicht geacht te vasten. Dit is het uitgangspunt. Is het echter zo dat zij lichamelijk niet in staat is om te vasten, of dat het vasten haar lichamelijk schaadt, dan gelden de Woorden van Allah (interpretatie van de betekenis): “Wie van jullie dan de maand meemaakt, laat hem dan vasten. En wie ziek of op reis is, (diegene dient) dan hetzelfde aantal op andere dagen (in te halen).”
(Soerat al-Baqarah: 185)
In dat geval dient zij te eten. Dit geldt overigens voor elke persoon die onder het vasten schade lijdt. Kortom, indien vaststaat dat zij religieus verplicht wordt geacht (d.w.z. een of meerdere tekenen van volwassenheid zijn verschenen), dan dient ze te vasten. Hier wordt slechts van afgeweken als blijkt dat het vasten schadelijk is voor een persoon.
Hoe zit het met kinderen die nog op geen enkele manier puberteit kenmerken vertonen maar door ouders met drang gestimuleerd worden om te vasten, alvast ter voorbereiding, of kinderen die zelf aangeven te willen vasten omdat andere klasgenoten etc. dat ook doen? Wat voor religieus advies kunt u de ouders meegeven?
Men dient hierin de middenweg te bewandelen. Zo dient het kind niet gedwongen te worden om te vasten, noch dient hem iets opgelegd te worden waar hij niet toe in staat is. Dit zal namelijk als gevolg hebben dat het kind slechts zal vasten uit vrees voor diens ouders. Anderzijds dienen de ouders ook niet tekort te schieten en dit onderwerp te verwaarlozen door het kind te laten wegblijven van deze maand. De ouder dient daarentegen altijd een afweging te maken waarbij de leeftijd, lichamelijke gesteldheid en de vorm van het kind in ogenschouw wordt genomen. Op grond hiervan dient de ouder het kind dan te adviseren om wel of niet te vasten. Kortom, het vasten dient niet met dwang opgelegd te worden, noch dient het kind hier volledig weggehouden van te worden, met als gevolg dat hij dit later wellicht zelfs zal verafschuwen.
Ouders willen concreet horen onder welke omstandigheden hun kind het vasten mag verbreken en/of niet hoeft te vasten. De algemene teneur; als je voelt dat je niet kan, ziek bent, vrees hebt etc. is te abstract en zien we dat ouders hun kinderen toch door laten vasten onder het mom van ‘probeer het nog even’. Waar ligt de grens? Wie trekt die? Het kind of de ouder? In die laatste met name waar begint/eindigt het zelfbeschikkingsrecht van een kind islamitisch gezien om het vasten te verbreken en/of niet te vasten.
De nodige uiteenzetting hieromtrent tref je op de volgende pagina:
https://al-yaqeen.com/va/bij-welke-ziekte-mag-je-het-vasten-verbreken/
Verder begint het zelfbeschikkingsrecht van een kind zodra hij (religieus) volwassen wordt. Vanaf dat moment wordt hij namelijk verantwoordelijk gehouden voor zijn eigen daden. Uiteraard dienen de ouders altijd te blijven adviseren.
In hoeverre zijn zaken zoals toetsen, (eind)examens, CITO’s een legitieme reden om het vasten te laten? Als een kind ervaart dat hij fysiek/geestelijk het niet aankan om te vasten i.c.m. toetsen etc. wat is dan de religieuze visie hierop? Is een jongere die (eind)examens aflegt verplicht te vasten? Onder welke omstandigheden mag diegene ervoor kiezen om het vasten te verbreken en/of niet te vasten? En wat moet een jongere religieus gezien doen als die het vasten heeft verbroken en/of de dagen van/in aanloop naar het (eind)examen niet heeft gevast?
Religieus is het afleggen van een toets geen vrijbrief om het vasten te verbreken. Over de hele wereld leggen islamitische studenten hun toetsen en examens af, zonder enig hinder of last. Dit terwijl de temperaturen daar over het algemeen een stuk hoger liggen. Ook is uit meerdere onderzoeken van zowel moslim als niet-moslim wetenschappers gebleken dat het vasten juist een positieve invloed kan hebben op het concentratievermogen van een persoon. Dit is tevens benoemd door de vroegere islamitische geleerden.
Deze kwestie kan makkelijk opgelost worden door het nuttigen van Soehoer (de laatste maaltijd voor de dageraad), wat religieus ook aanbevolen is, en dat er voldoende water gedronken wordt tussen al-Maghrib en al-Fadjr. Ook dat de student genoeg rust neemt. Hierbij kan gedacht worden om het optionele Taraawieh-gebed niet bij te wonen wanneer de student de volgende dag een examen heeft, en dus vroeg naar bed gaat. Dit gebed is immers vrijwillig en het waken over het vasten is een verplichting.
Wanneer de student ‘s ochtends de juiste voeding neemt en daarnaast het tijdstip waarop hij zijn toetsen leert en voorbereidt secuur uitkiest, zal dit ongetwijfeld helpen om de dag door te komen. Een veelgehoorde klacht is dat het vasten enorme dorst met zich meebrengt waardoor men zich niet optimaal kan concentreren. Dit probleem zou bijvoorbeeld verholpen kunnen worden door in de ochtend voedselwaren te nuttigen die een hoop kalium bevatten. Dit is slechts één voorbeeld. Kortom, het voedingspatroon gedurende deze maand speelt een belangrijke rol.
Welke religieuze verantwoordelijkheid dragen ouders naar hun kind toe als een kind schade, hinder of afkeer ondervindt van het opgelegde vasten door ouders. En wat moeten ouders religieus gezien doen in geval van twijfel over de door hun ingezette opvoedingslijn?
Degene die zijn kind het vasten oplegt, ondanks dat het vasten lichamelijke schade met zich meebrengt, is zondig. Ingeval van twijfel dienen de mensen van kennis i.c.m. artsen geraadpleegd te worden. Indien het kind hier zelf voor kiest en hier verder ook toe in staat is, dan is dat zijn goed recht. Blijkt dat niet het geval te zijn, dan dienen te ouders in te grijpen en het kind erop te wijzen dat hij niet hoeft te vasten.
Zijn zwangere vrouwen islamitisch gezien verplicht te vasten? Wanneer wel en/of niet? En is een vrouw islamitisch gezien verplicht een deskundige (huisarts/verloskundige) te raadplegen en diens advies/oordeel op te volgen?
Het antwoorden op deze vragen tref je op de volgende pagina’s:
https://al-yaqeen.com/va/twee-babys-zogen-en-vasten/
https://al-yaqeen.com/va/het-oordeel-volgen-van-een-niet-gelovige-arts/
Welke ‘rechten’ heeft een onderwijsinstelling, islamitisch gezien, als het gaat om de zorgen die zij hebben om de ontwikkeling of gezondheid van een vastend kind?
Het advies in een dergelijk geval is dat de onderwijsinstelling die zorgen heeft over een vastend kind deze zorgen deelt met specialisten op het gebied van geloof en gezondheid, en tracht samen tot een weloverwogen oordeel te komen waarbij rekening wordt gehouden met alle belangen en omstandigheden.
Wat zou de rol van de moskeeën kunnen zijn met betrekkin tot deze vraagstukken naar scholen, huisartsen en verloskundigen toe in hun communicatie met (aanstaande) ouders?
Door het betrekken van moskeeën bij dit soort vraagstukken en moskeeën plaats te laten nemen in commissies waarin de verschillende visies en kennis van de praktijk goed vertegenwoordigd zijn (scholen, artsen, kinderpsychologen, enz.), kunnen zij als communicatiebrug naar de ouders toe fungeren om ze bewust te maken en ze te informeren over het wel of niet vasten van de kinderen en de zorgen die leven onder scholen, artsen en hulpverleners.
Commissie Religieuze Zaken Stichting as-Soennah